ڪرونا وائرس ھڪ عالمي وبا Corona virus as pandemic 💎اصغر ساگر💎

ڪورونا وائرس جيڪو ڊسمبر کان شروع ٿيو، ھاڻي وبائي صورت اختيار ڪري اڪثر دنيا جي ملڪن ۾ پکيڙ ڪري رھيو آھي. سمجهيو وڃي ٿو تہ ھي وائرس پھرين چمڙي کان ڪنھن مماليا جانور پينگولين ۾ منتقل ٿيو ۽ پوء ووھان پھتو جنھن کان پوء ھي انسانن ۾ منتقل ٿيو ۽ انسان در انسان نفوذ ڪرڻ لڳو.

جڏھن ڪرونا جو متاثر ماڻهو نڇ ڏئي ٿو يا کنگهي ٿو تہ وات يا نڪ مان ڦھنگون خارج ٿين ٿيون جيڪي نڪ ۔ اک يا وات ذريعي ٻين ماڻهن ۾ منتقل ٿي وائرس کي پکيڙن ٿيون.

ھي وائرس فلو وانگر ھڪ ماڻهو کان ٻئي ماڻهو کي متاثر ڪري ٿو جنھن جي ڪري ھي تيزي سان پکڙجي رھيو آھي. ائين ڏسڻ ۾ آيو آھي تہ ڪي صحتمند ماڻهو نظر پئي آيا پر انهن ھن وائرس کي پکيڙيو. نتيجن مان معلوم ٿيو آھي تہ 99 سيڪڙو مريضن کي تيز بخار ٿيو جڏھن تہ 50 سيڪڙو مريضن کي ٿڪ ۔ خشڪ کنگھ ۽ 33 سيڪڙو ماڻهن کي مشڪن ۾ درد ۽ ساھ کڻڻ ۾ تڪليف ٿي.

ڪرونا قدرتي وبا:
ڪرونا وائرس جي حوالي سان ڪجھ ملڪن ۾ شڪ شبھا ظاھر ڪن ٿا تہ ھي ليباريٽري ۾ انسانن جو تيار ڪيل آھي. سائنسدانن ھن کي رد ڪيو آھي.
نئين ڪرونا وائرس ۽ ڄڻوٺي سلسلياتي انگ اکر Genome sequence data جي جائزي وٺڻ کان پوء سائنسدانن چيو آھي تہ اھڙيون شاھديون ناھن مليون تہ وائرس کي ليباريٽري ۾ ٺاھيو ويو آھي.
جريدي جنرل نيچر ميڊيسن ۾ شايع ٿيل تحقيق ۾ سائنسدانن مطابق ڪرونا وائرس جي قسمن مان دستياب ٿيل ڄڻوٺي سلسلي Genome sequence جي ڀيٽ ڪرڻ کان پوء اھي ھن نتيجي تي پھتا آھن تہ ھي ڪرونا وائرس قدرتي عمل جو نتيجو آھي.
ھن تحقيق ۾ آمريڪا جي اسڪريپس ريسرچ سينٽر ۔ آسٽريليا جي سڊني يونيورسٽي ۔ ايڊنبرگ يونيورسٽي ۔ ڪولمبيا يونيورسٽي ۽ تولين يونيورسٽي جا سائنسدان شامل آھن.
ڪرونا وائرس اھڙن جراثيمن جي خاندان سان واسطو رکن ٿا جيڪي مختلف نمونن  جي مرض جو سبب بنجن ٿا ۽ ان حوالي سان سڀ کان پھريون وائرس 2003 ظاھر ٿيڻ وارو سارس ھيو جنھن کان چين ۾ وبا جي شروعات ٿي.
ھن نسل جي وائرس جي ٻي وڏي وبا 2012ع ۾ سعودي عرب ۾ پکڙجڻ سان شروع ٿي.
گذريل 31 ڊسمبر تي چيني حڪومت عالمي اداري صحت کي نوول ڪرونا وائرس جي وبا پکڙجڻ کان آگاھ ڪيو جنھن کي 20 فبروري 2020ع سارس ڪوو 2 جو نالو ڏنو ويو جڏھن تہ ھن کان ٿيڻ واري بيماري کي ڪووڊ 19 جو نالو ڏنو ويو.
ھن وائرس جي ڪري دنيا ڀر ۾ 2 لک ماڻهو متاثر ٿيا آھن جڏھن تہ 8 ھزار ماڻهو مري چڪا آھن.
ھن وبا جي پکڙجڻ سان ئي چيني سائنسدانن ھن وائرس جو ڄڻوٺي سلسلياتي انگ اکر Genome sequence data تيار ڪيو ۽ ان کي سڄي دنيا ۾ پھچايو.
ھن تحقيق ۾ سائنسدانن تحقيقي ادارن سان گڏ  ڄڻوٺي سلسلياتي انگ اکر Genome sequence data جي کوج سان ان جي بنياد ۽ ارتقا کي ڄاڻڻ جي ڪوشش ڪئي جنھن لاء وائرس جي ڪيترن نمايان نقشن تي توجھ ڏني وئي.
سائنسدانن وائرس جي سنگي پروٽين Spike protein سميت مختلف حصن جو تجزيو ڪيو ۽ دريافت ڪيو تہ سنگي پروٽينن Spike protein ۾ موجود آر بي ڊي پورشن انساني گهرڙن کان ٻاھر موجود رسيپٽر ايس 2 Receptor S2 کي موثر طريقي سان نشانو بنائي ٿو.
سنگي پروٽين Spike protein اھڙي موثر طريقي سان انساني گهرڙن کي جڪڙي ٿو جو سائنسدانن مطابق ھي وائرس انسان جي جوڙ يا ايجاد ٿي نٿو سگهي.
ھن وائرس جي قدرتي ھجڻ جو ثبوت ھن جي مجموعي ماليڪيولي جوڙجڪ آھي. جيڪڏھن ڪو ھڪ وائرس کي جينياتي طور تي تبديل ڪري تہ اھو ان جي ڪرنگهي جي ھڏي جي تعمير ڪندو جو وائرس جي طرف کان مرض پکيڙڻ جو ذريعو آھي پر ھن مرض ۾ وائرس جي ڪرنگهي جي ھڏي جو نمونو چمڙن ۽ پينگولين ۾ پاتل وائرسن سان ملي جلي ٿو.
سائنسدانن مطابق وائرس جا 2 نقش نمونا سنگي پروٽين Spike protein جو آر بي ڊي پورشن ۽ ان جي ڪرنگهي جي ھڏي ليباريٽري ۾ ڪئي ويندڙ جوڙ جي خيال کي رد ڪن ٿا. ھي وائرس قدرتي ارتقا جو نتيجو آھي ۽ انسانن جي قياس آراين جو ھاڻي خاتمو ٿيڻ کپي.

علامتون:

زڪام ۔ کنگھ ۔ ڳلي جي سوزش ۔ بخار ھي اھي علامتون آھن جيڪي مريض ۾ ظاھر ٿين ٿيون. ھي علامتون عام ٿين ٿيون جيڪي ڪرونا وائرس سان بہ واسطو رکي سگهن ٿيون ان ڪري سڃاڻپ ڏکي ھوندي آھي. ڪرونا وائرس جي ڪا خاص نشاني نہ ھوندي آھي جنھن مان ھن وائرس جي سڃاڻپ ڪري سگهجي.

ڪرونا وائرس جون مخصوص علامتون

بخار

خشڪ کنگھ

ساھ ۾ تڪليف

پٺاڙن۾ درد

ٿڪ

توانائي جي کوٽ

غير معمولي حالتون

بلغمي ٿڪ

مٿي جو سور

کنگھ ۾ خون

دست

ڊائريا

عام طور تي ٿڌ لڳڻ جو علامتون

زڪام 

ڳلي ۾ درد

جيڪڏھن ساھ جي نالي جي مٿان ڳلي ۾ ڇوت آھي تہ ھي عام طور تي ٿڌ لڳڻ جي علامت آھي.

جيڪڏھن نڪ وھي رھيو آھي ۽ نڇون اچي رھيون آھن تہ ھي عام زڪام آھي.

ڪرونا وائرس ساھ جي نلي جي ھيٺئين حصي کي متاثر ڪري ٿو، اھو ئي سبب آھي جو ڪرونا ساھ جي نالي جي ھيٺئين حصي کي متاثر ڪري ٿو جنھن ڪري مريض کي خشڪ کنگھ سان گڏ ساھ کڻڻ ۾ تڪليف ٿئي ٿي. ڪرونا جي متاثر مريضن کي ڦڦڙن جي ڇوت ٿئي ٿي نڪي ڳلي جي ڇوت.

ڪورونا وائرس اکين جي ذريعي بہ ڦھلجي ٿو۔ جيڪڏهن ڪورونا وائرس کان متاثر مريض  ڀرسان کنگهي ۽ ڀلي توهان جو نڪ ۽ وات ماسڪ يا ڪپڙي سان ڍڪيل هجي تڏهن بہ ڪورونا وائرس توهان جي اکين ۾ لڳل ڦھنگن Droplets جي ذريعي لڳي سگهي ٿو۔ اڪثر ڊاڪٽر ۽ نرسون ڪورونا وائرس کان انهيء ريت متاثر ٿيا آهن۔

پنھنجي گهران نڪرڻ کان پوء وات نڪ يا اکين ۾ تيسيتائين هٿ نہ هڻجي جيسيتائين پنھنجا هٿ صابڻ يا آبصافي Sanitiser سان صاف ٿيل نہ هجن۔

ڪرونا جي نفوذيت:

جڏھن وائرس جسم ۾ نفوذيت ڪري ٿو تہ پھرين ھي جسم جي گهرڙن تائين رسائي حاصل ڪري جسم کي ھٿ وس ڪري ٿو.

ڪورونا وائرس جنھن کي ڪووي۔2 ڏيو وڃي ٿو، اھو جسم تي حملو ڪندي ساھ ذريعي ساھ جي رڳن ۾ داخل ٿي وڃي ٿو ۽ ڦڦڙن کي نمونيا ڏيئي ساھ جي نظام کي متاثر ڪري ٿو.

ھي وائرس سڀ کان پھرين ڳلي ۔ ساھ جي نلي ۽ ڦڦڙن ۾ پھچي ٿو ۽ ڦڦڙن کي وائرسي فيڪٽري ۾ تبديل ڪري ٿو جيڪي وڌيڪ وائرس پيدا ڪري وڌيڪ گهرڙن کي متاثر ڪري ٿي.

پھرئين مرحلي ۾ ماڻهو بيمار نٿو ٿئي ۽ علامتون اڳتي ھلي ظاھر ٿين ٿيون. ھي وائرس ڇوت پکيڙي ٿو. ھن جون علامتون ابتدائي طور تي پنجن ڏينھن ۾ ظاھر ٿي وڃن ٿيون.

ڪيفيتون:

پھريون ڏينھن:

مريض کي بخار ٿئي ٿو گڏوگڏ ٿڪ ۔ مشڪن ۾ درد ۽ خشڪ کنگھ ڪر کڻي ٿي ۽ ڪجھ ماڻهن کي ھڪ يا ٻن ڏينھن ۾ ھيضي ۽ قي جي شڪايت ٿي وڃي ٿي.

پنجون ڏينھن:

ھن مرحلي ۾ مريض کي ساھ کڻڻ ۾ ڏکيائي ٿئي ٿي.

اٺون ڏينھن:

15 سيڪڙو مريضن جي ڦڦڙن ۾ ھي وائرس اچي وڃي ٿا ۔ پس يا پاڻي پيدا ڪري ڦڦڙن کي ڇوت جو شڪار ڪن ٿا اھو مواد ڦڦڙن ۾ ڄمڻ شروع ٿي وڃي ٿو جنھن جي ڪري ڦڦڙن ۾ ھوا ڀرجڻ جو عمل مشڪل ٿئي ٿو ۽ رت جي گردش ۾ آڪسيجن جي کوٽ ٿيڻ لڳي ٿي اي آر ڊي جو ھي عارضو موتمار ٿئي ٿو جڏھن تہ نمونيا جو خطرو گڏ رھي ٿو.

ڏھون ڏينھن:

مريض جي علامتن ۾ شدت اچي ٿي ۽ اھڙو وقت اچي ٿو جو مريض کي آء سي يو ۾ داخل ڪيو وڃي ٿو اھڙن مريضن جي پيٽ ۾ سور ۽ کاڌي کائڻ جي خواھش ختم ٿيڻ لڳي ٿي تنھن ھوندي بہ گهٽ ماڻهن جي مرڻ جي شرح رھي ٿي ڇوجو ھن وقت ڪورونا وائرس جي شڪار ماڻهن جي موت جي شرح 2 سيڪڙو رھي ٿي.

سترھون ڏينھن:

ھي عرصو آھي جڏھن وائرس جا مريض صحتياب ٿي وڃن ٿا ۽ اسپتال کان گهر واپس ورن ٿا.

ھي وائرس 14 ڏينھن جسم ۾ رھي ٿو ۽ علامتون ظاھر ڪندو رھي ٿو ۽ ماڻهن کي ڇوت ڏيندو رھي ٿو.

جڏھن علامتون ظاھر ٿين ٿيون اھي نمونيا سان ملندڙ جلندڙ ٿين ٿيون پر شدت وڌيڪ ٿئي ٿي جڏھن تہ نمونيا تيزي سان نٿو وڌي.

ڪرونا جا اثر:

ھلڪي ڦلڪي بيماري:

ھن بيماري جا سڀن ماڻهن ۾ ساڳا اثر ۽ نمونا رھن ٿا. ھن وائرس جا ڏھن مان اٺن ماڻهن تي معمولي انفيڪشن رھن ٿا ۽ ڏھن مان ٻن ماڻهن تي شديد ڇوتدار اثر ٿين ٿا. ھن جي بنيادي علامتن ۾ بخار ۔ کنگھ ۽ زڪام شامل آھن. 

جسم ۾ درد ۔ ڳلي ۾ خارش ۽ مٿي ۾ سور جون علامتون اڀري اچن ٿيون پر انهن علامتن جو ظاھر ٿيڻ ضروري ناھي.

جڏھن ھن وائرس جو ڇوت لڳي ٿو تہ جسم ۾ قوت مدافعت طور بخار ۽ ڳرائي اچڻ لڳي ٿي. ھي وائرس حملو ڪري مشڪلون پيدا ڪري ٿو ۽ جسم ۾ سائٽوڪن نالي ڪيميا خارج ڪري اشارا ڏئي ٿو تہ ڪجھ گڙٻڙ ٿي رھي آھي.

ھن وائرس سان ٽڪر کائڻ واسطي سڄو جسم حرڪت ۾ اچي وڃي ٿو جنھن جي ڪري جسماني درد درد ۔ تڪليف ۔ بخار جي ڪيفيت پيدا ٿئي ٿي.

ڪوروناوائرس جي ابتدا ۾ خشڪ کنگھ ٿئي ٿي يعني واتان بلغم نٿو اچي. ھي تحريڪ ڪورونا وائرس طرفان گهرڙن کي متاثر ڪرڻ جي ڪري ٿئي ٿي ۽ بي چيني پيدا ٿيندي رھي ٿي.

ڪجھ ماڻهن کي آخر ۾ گهاٽو بلغم اچڻ لڳي ٿوجنھن ۾ وائرس جي ڪري مرڻ وارا گهرڙا بہ شامل ٿي وڃن ٿا. ھن ڪيفيت ۾ وري وري ٿورو پاڻي پي پاڻ کي بچائي سگهجي ٿو.

ھي مرحلو ھڪ ھفتي تائين جاري رھي ٿو اھي ماڻهو صحتياب ٿين ٿا جيڪي پنھنجي قوت مدافعت سان ھن وائرس جو مقابلو ڪن ٿا ۽ جن ۾ قوت مدافعت گهٽ آھي اھي موت جو شڪار ٿي وڃن ٿا. مشاھدن مان معلوم ٿيو آھي تہ ھن بيماري ۾ سردي جھڙيون علامتون محسوس ٿين ٿيون ۽ زڪام ٿئي ٿو.

ڦڦڙن جو متاثر ٿيڻ:

جڏھن ھي وائرس جسم ۾ نفوذ ڪري ٿو تہ جسم پنھنجي قوت مدافعت ذريعي جلن جا اشارا ڏيڻ شروع ڪري ٿو ۽ پيدا ٿيندڙ سوزش جو اظھار ڪري ٿو. ھي وائرس جسم ۾ عدم توازن پيدا ڪري ٿو جنھن جي ڪري گهڻي جلن يا سوزش پيدا ٿئي ٿي ۽ خبر نٿي پوي تہ ھي سوزش ڇا جي ڪري پيدا ٿي آھي.

ڦڦڙن جي سوزش کي نمونيا سڏجي ٿو. ھي وائرس پھرين ڳلي کي ڇوت جو شڪار ڪري و ۽ پوء ڦڦڙن کي نمونيا جو شڪار ڪري ٿو. ڦڦڙن جي ننڍڙين نالين مان گذري ڦڦڙ جي ٿيلهين ۾ پھچي ٿو. ھي اھا جڳھ آھي جتي آڪسيجن رت ۾ شامل ٿئي ٿي ۽ ڪاربان ڊاء آڪسائيڊ ٻاھر خارج ٿئي ٿي پر نمونيا جي حالت ۾ ننڍين ٿيلهين ۾ پاڻي ڀرجي وڃي ٿو ساھ اکڙڻ لڳي ٿو ۽ ساھ کڻڻ ۾ تڪليف شروع ٿي وڃي ٿي.

ڪجھ ماڻهن کي ساھڪڻي Ventilator جي ضرورت پوي ٿي. ھي مريض 100 مان 14 سيڪڙو ٿين ٿا.

تشويشناڪ حالت:

ھڪ اندازي مطابق ھن بيماري ۾ مبتلا ماڻهو 100 مان 6 سيڪڙو ٿين ٿا جن جي حالت ڳڻتي جوڳي ٿي وڃي ٿي. ھن وقت جسم ڪم ڪرڻ ڇڏي ڏئي ٿو ۽ موت جا امڪان پيداٿي وڃن ٿا. وري بہ ڳالھ قوت مدافعت تي اچي ٿي جنھن جي ٽٽڻ جي ڪري جسم کي نقصان کائڻ لڳي ٿو.

وائرس جي ڪري هي سيپٽڪ شاڪ ۾ ھليو وڃي ٿو، عضوا ڪم ڪرڻ ڇڏين ٿا يا ناڪارا ٿي وڃن ٿا. ڦڦڙن ۾ سوزش جي ڪري ساھ کڻڻ ۾ شديد تڪليف ٿئي ٿي ۽ جسم ۾ ضرورت مطابق آڪسيجن نٿي پھچي. ان ڪري بڪين ۾ صفائي ڪرڻ جو عمل رڪجي وڃي ٿو ۽ آنڊن جا تھ خراب ٿي وڃن ٿا. ھي ڇوت ايتري سوزشدار ٿئي جو جو ماڻهن جو دم ٽٽڻ لڳي ٿو ۽ عضوا ڪم ڪرڻ ڇڏي ڏين ٿا.

جڏھن مدافعتي نظام ھن وائرس تي قابو نٿو پائي تہ ھي جسم جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ پکڙجي وڌيڪ نقصان ڏئي ٿو. ھن ۾ علاج سخت قسم جو ٿئي ٿو جنھن ۾ اي سي ايم يعني ايڪسٽرا ڪورپوريئل ميمبرين آڪسيجنيشن شامل آھي.

ھي مصنوعي ڦڦڙ ٿئي ٿو جيڪو ٿلهين ٿلهين نلين سان رت جسم مان ڪڍي ٿو ۽ انهن ۾ آڪسيجن ڀري واپس جسم ۾ وجهي ٿو پر نيٺ نقصان موت تائين پھچي ٿو ۽ عضوا جسم کي زندھ رکڻ ۾ ناڪام ٿي وڃن ٿا.

ابتدائي موت:

جيڪي ماڻهو سگريٽ پيئن ٿا ھي وائرس انهن کي جلدي موت جو شڪار ڪري ٿو ڇوجو انهن جا ڦڦڙ ڪمزور ٿين ٿا.

ھي وائرس ننڍن ٻارن ۽ پوڙھن کي جلدي ڇوت جو شڪار ڪري ٿو ڇوجو انهن جا ڦڦڙ ڪمزور ٿين ٿا. اھي جلدي نمونيا جو شڪار ٿي وڃن ٿا ۽ موت انهن مٿان لامارا ڏيڻ لڳي ٿي ۽ انهن جو رت جو داٻ گهٽجي وڃي ٿو.

ڪرونا ۽ مرداني طاقت:

ڪرونا صرف گهرڙن ۾ پھچ نٿو ڪري پر اڇن گهرڙن ۾ نفوذيت ڪري انهن ۾ پس پيدا ڪري خصين کي ناڪارا ڪري مرداني طاقت ختم ڪري ٿو نہ فقط ايترو سڄي جسم جي ڪار وھنوار کي متاثر ڪري ٿو.

خيال رکڻ جون ڳالهيون:

گهڻن مريضن ۾ ڪورونا وائرس جون علامتون ۽ زڪام جون علامتون ساڳيون ٿين ٿيون. سائنسي تحقيق مطابق ھي وائرس جسم ۾ 14 ڏينھن رھي سگهي ٿو ۽ ان کان پوء علامتون ظاھر ٿين ٿيون. جيڪڏھن توھان کي شڪ آھي تہ ڊاڪٽر کي ڏيکارجي ۽ بلغم ذريعي ڪرونا جي ٽيسٽ ڪرائجي.

ڪرونا وائرس جو رھڻ:

ڪرونا وائرس جڏھن شين تي لڳي ٿو تہ اھو اتي موجودگي ڏيکاري ماڻهن کي ڇوت ڏيندو رھي ٿو. اسان کي نوٽ رکڻ کپي تہ

ڪرونا ھوا ۾ 3 ڪلاڪ رھي ٿو.

ٽامي تي 4 ڪلاڪ رھي ٿو.

ڪارڊ بورڊ تي 24 ڪلاڪ رھي ٿو.

پلاسٽڪ تي 2 يا 3 ڏينھن رھي ٿو.

اسٽيل تي 2 کان 3 ڏينھن رھي ٿو.

ماسڪ:

ماسڪ پائڻ سان ڪرونا وائرس جو رڪجڻ ناممڪن آھي باقي جنھن کي ڪرونا وائرس لڳل آھي، ان کي ماسڪ پائڻ کپي. ڪرونا وائرس اڏري نٿو سگهي. ھي وائرس زڪام جي ڦھنگن ۔ نڇن ۔ ھٿ سان ڇھڻ ۔ نوٽن کي ڇھڻ ۔ پلاسٽڪ جي شين کي ڇھڻ ۔ ھوٽل جي ڪوپن مان چانھن پيئڻ ۔ دڪانن جي پليٽن تي سموسا کائڻ سان لڳي سگهي ٿو. بھتر آھي تہ ميڙاڪن کان پري رھجي. ڪرونا جي مريضن کان دوري رکجي. سٺي طريقي سان صابڻ سان ھٿ ڌوتا وڃن.

انساني ڦوڳ ۾ ڪرونا جي موجودگي:

چائنيز فار ڊزيزز ڪنٽرول اينڊ پروينٽيشن جي تحقيق مطابق ھي وائرس انساني ڦوڳ ۾ بہ پاتو ويو جتان ھي وائرس ماڻهن ۾ منتقل ٿي سگهي ٿو.

ڪرونا وائرس کان بچڻ جا طريقا:

ڪرونا وائرس کان بچڻ جو بھترين طريقو قوت مدافعت وڌائڻ آھي. جنھن ماڻهو ۾ قوت مدافعت آھي اھو ڪرونا جي اثر کي زائل ڪري سگهي ٿو. جسم ۾ قوت مدافعت ھوندي تہ ڦڦڙ جو نظام مضبوط رھندو ڇوجو ڪرونا وائرس جو پھرين حملو ڦڦڙن تي ٿيندو آھي.

(1) رات جو ننڊ پوري ڪرڻ:

جيڪي ماڻهو رات جو پوري ننڊ ڪن ٿا انهن ۾ ڪافي قوت مدافعت رھي ٿي جيڪا جيڪا ڪرونا جي اثر کي بي اثر ڪرڻ ۾ مدد ڪري ٿي ۽ موت کان بچائي ٿي.

(2) وٽامن سي جو استعمال ڪرڻ:

وٽامن سي جو استعمال ڪرونا خلاف بھترين مزاحمت ڪري ٿو ۽ ڦڦڙن جي ڪارڪردگي کي بھتر رکڻ ۾ مدد ڪري ٿو. وٽامن سي ۾ نارنگيون ۔ ليما ۔ چقو  ۽ زيتون وغيرھ اچي وڃن ٿا جن کي روزانو جي بنياد تي کائي قوت مدافعت کي وڌائي سگهجي ٿو ۽ ڪرونا جي اثر کي زائل ڪري سگهجي ٿو. ڪوشش ڪري روز ليمي جو شربت پيئڻ کپي.

(3) لولي پولي ۽ نوڊلن وغيرھ کان پرھيز ڪرڻ:

لولي پولي ۽ نوڊل اھي شيون آھي جيڪي ڦڦڙن جي ڪارڪردگي کي متاثر ڪن ٿيون ۽ ڪرونا وائرس جو حملو نقصان پھچائي سگهي ٿو ۽ ڦڦڙن ڪمزور ھئڻ ڪري نقصان پھچائي سگهي ٿو.

(4) ھٿ ڌوئڻ جي عادت وجهڻ:

15 يا 20 منٽن کان پوء پاڻ ۾ ھٿ ڌوئڻ جي عادت وجهجي خاص ڪري مائرون ٻارڙن جا ھٿ ڌوئينديون رھن جو ٻارڙن کي ريچڪو لڳي ۽ راند نموني ھٿ ڌوئيندا رھن ۽ ڪرونا کان بچي سگهن ۽ ٻارن کي سمجهائجي تہ نڪ ؤ منھن ۽ وات کي ھٿ نہ ھڻن.

(5) پيراسٽامول يا شربت جو استعمال ڪرڻ:

جيڪڏھن ڪرونا جو وائرس لڳي وڃي ٿو ۽ بخار جي شدت وڌي ٿي تہ پيراسٽامول شربت يا ٽڪي کائي بخار جي گرمي پد کي گهٽائڻ جي ڪوشش ڪجي. ھي علاج احتياط ۾ شامل آھي نڪي علاج ۾. ان کان سوا ٻيو ڪوبہ حل ناھي. قوت مدافعت وارو مريض آھستي آھستي صحت ماڻي ويندو.

(6) صاف ھوا ۽ پاڻي:

ڪورونا وائرس جو ڪوبہ علاج موجود ڪونهي۔ اصل ۾ ڪورونا وائرس کي ڪنھن بہ علاج جي ضرورت ڪونهي۔ بس مريض کي چوڏهن ڏينهن صاف ڪمري ۾ صاف هوا ۽ صاف پاڻيء سان گڏ صرف بخار جي دوا گهربل آهي باقي تازو فروٽ سندس قوت مدافعت بھتر ڪندو۔ صرف ڪجھ مريضن کي اسپتال جي جديد سھولتن جي ضرورت پوندي آهي جن جي قوت مدافعت ڪمزور هجي جيڪي پھريان ئي ڪنھن بيماريء ۾ ورتل هجن.

(7) ھٿ ڌوئڻ ضروري:
ڪرونا جو نفوذ اک ۔ نڪ ۽ وات ذريعي ٿئي ٿو. کنگهڻ ۽ نڇ سان ھي وائرس اک ۔ ڪن ۽ وات ۾ پھچي وڃن ٿا. ٻيو وائرسن جي نفوذ جو وڏو سبب ھٿ ملائڻ آھي. جڏھن ڪرونا وارو مريض نڪ يا وات کي ھٿ لائي ٿو تہ وائرس سندس ھٿن کي چنبڙي وڃن ٿا ۽ ھٿ ملائڻ سان ھي وائرس ٻين ۾ منتقل ٿيندو رھي ٿو ان ڪري صابڻ سان ھٿ ڌوئڻ ضروري آھن ڇوجو ھٿن تي ھي وائرس ڪافي وقت رھي ٿو.
ڪرونا وائرس جينياتي مواد جو پيڪٽ ٿئي ٿو ۽ ان جي چوطرف  پروٽين يا چرٻي Lipid جو خول ٿئي ٿو جيڪو ان جينياتي مواد کي محفوظ رکي ٿو. وائرسن ۾ ڪجھ اھڙا پروٽين ٿين ٿا جيڪي گهرڙن کي پاڻ سان ملائن ٿا. اسان کي نوٽ ڪرڻ کپي تہ وائرس خود زندھ رھي نٿا سگهن ڇوجو ھو پنھنجي ڪاپي بنائي سگهن ٿا. ان ڪري گهرڙن ۾ داخل ٿي گهرڙن جي نقل ڪرڻ واري نظام کي يرغمال ڪن ٿا ۽ پنھنجا نقل ٺاھڻ شروع ڪن ٿا.
 ھٿ ڌوئڻ سان ھٿ آلا ٿي وڃن ٿا نتيجي طور وائرس Viruses ۽ خوردوبا Microbes پاڻي سان وھي وڃن ٿا. ان کان پوء اسان صابڻ لڳايون ٿا ۽ صابڻ جا ماليڪيول ماليڪيولن جي چڪنائي کي ڪٽن ٿا. چڪنائي يعني چرٻن جا ماليڪيول. چرٻن جي ماليڪيولن جي ھڪ خاصيت اھا آھي تہ انهن ماليڪيولن جو ھڪ سرو پاڻي ۾ رھڻ پسند ڪري ٿو جن کي آبپسندو hydrophilic سڏجي ٿو جڏھن تہ ٻيو سرو پاڻي کان دور ڀڄي ٿو جنھن کي آبھڙو hydrophobic سڏجي ٿو. چرٻن جي ماليڪيولن جي اھا خاصيت وائرس جي چوڌاري چرٻي جي حفاظتي ديوار ٺاھي ٿي يعني چرٻن جا ماليڪيول بلبلو ٺاھن ٿا جن جي ٻاھر کان چرٻن جي ماليڪيول جو سرو ٿئي ٿو جيڪو پاڻي پسند ڪري ٿو ۽ بلبلي جي اندر چرٻن جي ماليڪيولن جو اھو سرو ٿئي ٿو جيڪو پاڻي کان ڊڄي ٿو.
جڏھن چرٻن جي ماليڪيولن سان صابڻ جا ماليڪيول ملن ٿا تہ چرٻن جا ماليڪيول صابڻ جي مليڪيولن سان ميل جول ڪن ٿا جنھن جي ڪري وائرسن جي چوڌاري چرٻن جي ماليڪيولن جو ٺھيل خول ٽٽي پوي ٿو. اھڙي طرح وائرسن جو جينياتي مواد پنھنجي نقل ڪاپي ٺاھڻ جي قابل نٿو رھي ۽ وائرس ناڪارا ٿي وڃي ٿو. جڏھن توھان ھٿن کي صابڻ لڳائي پاڻي سان ڌويو ٿا تہ ھي جينياتي مواد پاڻي سان وھي وڃي ٿو. اھڙي طرح ھي وائرس بيمار ڪرڻ جي قابل نٿو رھي.
جيڪڏھن صابڻ ناھي تہ آبصافي hand sanitizer استعمال ڪرڻ سان وائرس جو خول ٽٽي پوي ٿو. آبصافي ۾ الڪوحل ٿئي ٿو ۽ الڪوحل جو ماليڪيول وائرس جي چوڌاري ڀت کي ڪمزور ڪري ڇڏين ٿا ۽ وائرسن جو جينياتي مواد ضايع ٿي وڃي ٿو. جيڪڏھن آبصافي hand sanitizer ۾ الڪوحل ناھي تہ اھو آبصافو ڪم نہ ڪندو.
ھٿ ڌوئڻ جو طريقو:
صابڻ ھٿن کي ھڻي پاڻي سان جهڳ پيدا ڪجي ۽ 20 سيڪنڊن تائين ھٿن کي ھيٺان ۔ مٿان آڱرين وچان ۽ آڳوٺي کي ھر طرف کان ڌوئجي. ننھن کي چڱي طرح ڌوئجي جيئن ننھن جي سوراخن ۾ وائرس رھجي نہ وڃن.
ھٿن ڌوئڻ کان پوء ٽئال سان انهن کي صاف ۽ خشڪ ڪجي. ٽئال جو صاف ھجڻ ضروري آھي. ٽئال کي روز ڌوئي اس ۾ سڪائجي.
ان کان سوا موب تي آبصافو ھڻي صاف ڪجي جيئن موب تي وائرسن جي رھڻ جو امڪان نہ رھي.

اونهارو ۽ ڪرونا وائرس:

هڪ ڳالھ ميڊيا ۾ بار بار اچي ٿي تہ ڪورونا وائرس سخت گرمي يا 25 ڊگري سينٽيگريڊ گرمي کان مٿي خود بہ خود مري ويندو ۽ وڌيڪ نہ ڦھلجندو ۽ ماڻهو اونهاري جي اچڻ جو انتظار ڪري رھيا آھن جڏھن تہ اھو مغالطو آھي.

 غور طلب آهي تہ هن وقت دنيا جي ڏکڻ اڌي گولي Southern Hemisphere تي اونهاري جي موسم آهي ۽ اتي گرميء وارا مھينا هلي رهيا آهن پر اتان جي ملڪلن جھڙوڪ آسٽريليا ، ڏکڻ آفريڪا ۽ انهن جي ڀرپاسي واري ملڪن ۾ بہ ڪورانا وائرس پهچي ويو آهي ۽ ماڻهن ۾ تيزيءسان وچڙندو ٿو وڃي، تنھن ڪري اهڙن مفروضن تي ڌيان نہ ڌرجي، احتياط ڪجي، ميل جول ختم ڪجي، صفائي سٺائي جو خيال ڪجي ۽ ماهرن جي ٻڌايل مشورن تي عمل ڪجي. ياد رکجي تہ احتياط علاج کان افضل آهي.

اپاء:

ميڙاڪن کان پري رھجي.

ھوٽلن جي چانھن ۔ ڀاڄي ماني يا شربت نہ پيئجي يا سموسا نہ کائجن ڇوجو ممڪن آھي آھي تہ ڪوپن ۽ پليٽن کي ڪرونا جي مريض ڇھيو ھجي.

ڪنھن سان ھٿ نہ ملائجي ڇوجو ڪرونا جي پکڙجڻ جو وڏو سبب ھٿ ملائڻ آھي. بھتر آھي تہ ھٿ ٻڌي پري کان سنڌي سلام ڪجي.

گهر ۾ ٻہ دوائون پيراسيٽامول (گوري يا شربت) رکجن. ھي دوا ئي ڪنھن حد تائين ڪورونا وائرس جو علاج آهي.

پنھنجي ھٿن کي وري وري ڌوئجي.

کنگھ ۔ زڪام ۽ نڇ واري ماڻهو کان دوري رکجي.

پنھنجي ھٿن کي صابڻ ۽ پاڻي سان ڌوئڻ جي عادت وجهجي ڇوجو ھٿن جي سطح تي موجود وائرسن جي مرڻ جا امڪان رھن ٿا ۽ ڪرونا وائرس کان تحفظ ملي سگهي ٿو.
عالمي ادري جي رپورٽ مطابق ھن وقت وقت ڪرونا جي پکيڙ جو ڏو سبب ڪرنسي نوٽ آھن جيڪي ھٿ در ھٿ ايندا رھن ٿا ۽ پاڻ ۾ ڪرونا وائرس جمع ڪندا رھن ٿا. ان ڪري ماڻهن کي گذارش آھي تہ نوٽن جي استعمال ڪرڻ کان پوء جلدي ھٿن کي ڌوئن ۽ ھٿ وات ۔ منھن ۽ نڪ کي نہ لڳائن.
کنگهڻ يا نڇن ڏيڻ وقت وات يا منھن تي ٽشو پيپر رکجي ۽ بعد ۾ ٽشو پيپر کي ضايع ڪري ڇڏجي.

پنھنجي گهران نڪرڻ کان پوء وات نڪ يا اکين ۾ تيسيتائين هٿ نہ هڻجي جيسيتائين پنھنجا هٿ صابڻ يا آبصافو Sanitiser سان صاف ٿيل نہ هجن.

جيئن مرض جون نشانيون ظاھر ٿين ڊاڪٽر سان رابطو رکجي ۽ مرض جي تشخيص ڪرائجي.

گڏ کائڻ، پيئڻ، گڏ ويھڻ ۽ هڪ ڪمري ۾ هڪ گاڏيء ۾ تہ ڇا پر اڻڄاڻائيء ۾ ڪنھن مريض جي نڇ يا کنگھ جي ڪري ڪريل پاڻياٺ جي ڪري فرش دروازن ڏاڪڻ يا فرنيچر تي وائرس ڪلاڪن کان ڏينھن تائين جيئرو رهي ٿو.
ٽي بي ۽ شڳر وارن ماڻهن کي وڌ ۾ پنھنجو خيال رکڻ کپي ۽ ميڙاڪن کان پري رھڻ کپي ڇوجو ڪرونا وائرس انهن کي جلدي نقصان پھچائي سگهي ٿو.