”مان عقيدن بجاء فلسفي تي يقين رکان ٿي“
ھڪ عظيم استاد ۔ موجد ۔ رياضي دان ۔ ماھر فلڪيات ۽ فلسفي ھاپيشا جي ھي صدا 4 صدي ۾ اسڪندريہ جي سفاڪ مذھبي انتھاپسند جنونين سان ٽڪرائي تہ ان جي شدت مذھبي مسيحين ۽ ڪليسائن جي بنياد کي لوڏي رکيو.
پھرين فلسفي ۔ رياضيدان ۔سائنسدان ۽ موجد جنھن کي انتھا پسند عيسائين ان ڪري زندھ ساڙيو تہ ھي عورت ٿي مردن کي تعليم ڏيندي ھئي ۽ انهن جي نزديڪ بائبل جي تعليمي رو مطابق ھڪ وڏو ڏوھ ھيو.
تاريخ جو ھي لازوال ڪردار ۽ روشن ستاري جو ظھور ھاپيشا اسڪندريا ۾ 375ع ۾ پيدا ٿي. ھن جو والد ٿيون اليگزينڊرس جو تعلق يونان سان ھيو جيڪو ھڪ عظيم رياضيدان ھيو ۽ اسڪندريا يونيورسٽي جو ھڪ قابل استاد ۽ ان جي ليبريري جي انچارج ھيو. ھن عظيم استاد آرٽ ۔ ادب ۔ سائنس ۔ فلسفو ۽ رياضي پنھنجي نياڻي کي ورثي ۾ ڏنو. ھن جو پي اليگزينڊرسس اسڪندريا يونيورسٽي جو ھردلعزيز پروفيسر ۽ رياضيدان ھيو. ھن جو پنھنجي نياڻي سان وڏيون اميدون وابستا ھيون ھن چاھيو پئي تہ ھن جي نياڻي ھر لحاظ کان مڪمل انسان ٿئي.
ھاپيشا ابتدائي تعليم يونان جي شھر اٿينز مان حاصل ڪئي. ھن آرٽ ۔ ادب ۔ سائنس ۔ فلسفي ۽ رياضي ۾ دسترس حاصل ڪئي. پيء کي پنھنجي نياڻي جي صحت جو ڏاڍو خيال ھوندو ھيو. پيء جي ترغيب ۽ حوصلا افزائي سان ھاپيشا ٻيڙي ھلائڻ ۔ ترڻ ۽ گهوڙي سواري بہ ڪندي ھئي جيئن جسماني طور تي ٺيڪ رھي.
يونان کان مصر واپسي تي ھاپيشا کي اسڪندريا يونيورسٽي ۾ رياضي ۽ فلسفي پڙھائڻ جي پيشڪش ٿي جيڪا ھن قبول ڪئي. ھو فيثا غورث کي پنھنجو مرشد مڃيندي ھئي. تقرير جي فن ۔ فلسفي ۽ علم تي ھن جي ايڏي پڪڙ ھئي جو گهٽ عمر ۾ ئي ھن کي اسڪندريا يونيورسٽي جو ليڪچرر مقرر ڪيو ويو. ھن جو يونان کان مصر تائين جو سفر بابرڪت ٿي ويو.
ھو ديافنس جي علم حساب تي پڻ ليڪچر ڏيندي ھئي ۽ ديافنس جي دريافت ڪيل اصولن جي اطلاق سان غير متعين مسئلن جي حل ڪرڻ جي طريقن تي بحث ڪندي ھئي. گڏوگڏ ھو ارسطو افلاطون جي تعليم کي پنھنجي درس تدريس ۾ جي موضوعن ۾ شامل ڪندي ھئي.
ھاپيشا ذھين ھئڻ سان گڏ نھايت خوبصورت ۽ باوقار عورت ھئي. پيء جي شفقت ڀري ڌيان جي ڪري ھو تقرير جي فن ۾ ماھر ھئي. ھن جي ليڪچرن ۾ افلاطون ۽ ارسطو جي علم جو رنگ جهلڪندو ھيو. ھن جي درسگاھ ۾ علم ۽ فلسفو پڙھايو ويندو ھيو نڪي مسيحيت جي پرچاريت. اھو ئي سبب ھيو جو دنيا جي ڪنڊ ڪڙڇ کان علم جا متلاشي ھن جا ليڪچر ٻڌڻ لاء ھن وٽ ڇڪجي ايندا ھيا. ليڪچررن جي بي پناھ مقبوليت جي ڪري صرف ٽيھ سالن جي عمر ۾ ھاپيشا کي اسڪندريا يونيورسٽي جي افلاطوني اسڪول جو سربراھ بنايو ويو.
حالتن پلٽو کاڌو، مذھبي جنونيت عروج تي پھچي چڪي ھئي. يونان پنھنجي زوال طرف گامزن ھيو. رومن پنھنجي ديوتا جي دفاع ۾ سرگرم ھيا، يھودي يھوا لاء سخت پريشان ھيا ۽ عيسائي پنھنجي خدا يسوع لاء. عيسائي پنھنجي خدا يسوع تي فخر ڪندا ھيا ۽ ھن کي حقيقي خدا مڃيندا ھيا. ھن جي ابتدا سڪندر اعظم جي موت کان پوء ٿي. يوناني سلطنت جي وحدت تقسيم ٿي چڪي ھئي. پنجن سالن کان پوء جڏھن ارسطو وفات ڪئي تہ يوناني تھذيب جو آخري ڏيئو اجهامي ويو. فلسفي ۽ حڪمت جون درسگاھون ويران ٿي ويون. يوناني فلسفين ڀڄي اسڪندريا ۾ پناھ ورتي ۽ ٻيھر ارسطو ۽ افلاطون پيدا ٿي نہ سگهيا.
جڏھن بادشاھ سميت حڪمران طبقي مسيحي مذھب قبول ڪيو ۽ ڪليسائي روم جو اقتدار شروع ٿيو تہ سائنسي تحقيق ۽ جستجو جي روح مردو ٿي وئي. سائنسي تحقيق تي مسيحي عقيدي جي ڇاپ چڙھي وئي ۽ پادرين جو عقيدائي ڳالهيون ماڻهن تي مسلط ٿيڻ لڳيون نتيجي طور جدت ۽ ترقي بيھي وئي.
پادرين جي نظر ۾ سائنسي علم شيطاني شعبدو ھيو. جنھن سائنس ۽ جدت جي ڳالھ ڪئي تہ ڪليسا جي عدالت ان کي زنديق ۔ دھريو ۔ بدعتي ۽ جادوگر قرار ڏيئي باھ ۾ ساڙيندي ھئي يا جسم جا ٽڪڙا ڪري ان کي چوراھن تي ٽنگي ڇڏيندي ھئي. ھاپيشا جو فلسفو پادرين ۾ اک جو ڪنڊو بڻجي رھيو ھيو ۽ پادري اڳيئي عورتن کان متنفر ھيا.
ان وقت ھڪ سفاڪ پادري سيرل اسڪندريا جو رخ ڪيو ھن ماڻهن کي ڀڙڪايو ۽ فلسفي خلاف نفرت پيدا ڪئي. ماڻهو ھن جي لفظن ۾ اچي اسڪندريا يونيورسٽي کي باھ ڏيئي رھيا ھئا ۽ لٽ ڦر ڪري رھيا ھئا ان وقت ھن عظيم خاتون جي ھٿ ۾ سون يا ھيرا نہ ھيا پر عظيم ڪتابي نسخا ھٿ ۾ ھيا. ان کان پھرين بہ مسيحي اسڪندريا جي عظيم ڪتبخاني ۾ تاريخ ۔ فلسفي ۔ سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جي موضوعن تي بيشمار نادر ڪتابن کي ساڙي چڪا ھيا.
ھاپيشا صدا بلند ڪئي
”ماڻهن کي حقيقت کان آشنا ڪيو وڃي تہ ديو مالائي ڪھاڻين ۽ افسانن کي ھڪ تخيل ۔ ڪھاڻي ۽ افساني طور پيش ڪيو وڃي ۽ انهن کي اھميت نہ ڏني وڃي. انهن ديومالائي ڪھاڻين ۽ وھمن کي حقيقت جو روپ نہ ڏيڻ کپي جيڪو شاگردن کي گمراھ نہ ڪري.“
ھن جي جنگ عيسائيت سان نہ ھئي. ھن سيرل جي معبود کي مڃڻ کان انڪار ڪيو ۽ ھن جي عقيدن کي ٿڏيو.
لفظ سائنس 19 صدي ۾ استعمال ڪيو ويو ان کان اڳ ھن کي فلسفو چئبو ھيو. ھي عظيم عورت وقت کان اڳ سائنس جون ڳالهيون ڪري رھي ھئي جنھن جي بنياد تي ھن کي ڏائڻ قرار ڏنو ويو. ھاپيشا فلسفي سائنس تي يقين رکندي ھئي ۽ ان جنوني دور ۾ ان جي سزا صرف موت ھئي. ھن کي بازاري، بدچلن ۔ ڏائڻ ۔ جادوگرياڻي ۽ بدڪار قرار ڏنو ويو. ھڪ عظيم فلاسافر عورت کي گهر کان چرچ تائين بي حرمتي ڪندي گھلندي آندو ويو. پٿر ھڻي ھن کي سنگسار ڪيو ويو. مذھبي جنونيت ھن سزا کي بہ گهٽ سمجهيو ۽ ھن جي رت سان لت پت لاش کي اسڪندريا جي گهٽين ۾ گھليو ويو. ھن جي جسم کي ٽڪڙا ڪري باھ ۾ ساڙيو ويو. ھن جي راک ڏيکاري عقيدن کي امر ڪيو ويو.
ھاپيشا جي تعليم:
افسانن کي افسانو ۽ ديومالائي ڪھاڻين کي ديومالائي ڪھاڻيون سمجهي پڙھجي ۽ پڙھايو وڃي.
معجزن کي شاعرن جي تخيلي پرواز يا مبالغاآرائي کان وڌيڪ اھميت نہ ڏجي.
فرضي داستانن ۽ وھمي قصن کي سچائي جو رنگ ڏيئي پيش ڪرڻ ۽ پڙھائڻ افسوسناڪ عمل آھي.
ھڪ ٻار جو ذھن افسانن ۔ وھمي قصن ۽ شاعراڻا تخيلي پرواز کي حقيقت سمجهي قبول ڪري ٿو ۽ پوء بي پناھ ذھني ڪوفتن ۔ الجهنن ۽ المين مان گذرڻ بعد ھو وھمن جي حقيقت کي ڄاڻي وٺي ٿو.
حقيقت ھي آھي تہ مرد توھمن جو دفاع اھڙي نموني ڪري ٿو ڄڻ تہ اھي سچائي ھجن. ھر توھم ناقابل فھم ٿئي ٿو يعني حواس خمسا ذريعي ان جي تصديق ٿي سگهي ٿي نڪي ترديد ان کي رد ڪرڻ يا غلط ثابت ڪرڻ آسان ناھي. توھم جي برعڪس سچائي ھڪ نقطو نظر آھي ۽ ان کي بدلائي بہ سگهجي ٿو.
”مان خداوند يسوع تي يقين نٿي رکان پر فلسفي تي يقين رکان ٿي“ ھي قول ھن جي جان وٺڻ جو سبب بنيو. ھاپيشا جن بنيادن تي ڪم ڪري رھي ھئي ھن جي موت کان 1300 سال بعد سائنسدانن ان کي دريافت ڪيو.
ھاپيشا جون علمي خدمتون:
ھاپيشا جون خدمتون بي مثال آھن. ھن جي ڪتابن کي جلايو ويو پر ھن جي شاگردن ۽ ويجهن ساٿين جي مدد سان ڪجھ نسخا ملن ٿا جن ۾ رليٽو موشن ۔ شيپ آف آربٽ ۔ فلڪيات ۔ رياضي ۽ جاميٽري فلسفو شامل ھيا جن کي صدين بعد دريافت ڪيو ويو. ڪيپلر ھاپيشا جي نسخن جي مدد سان رياضي جا گهڻا قانون پيش ڪيا.
